CÔ GÁI LÀM KINH TÀI CHO CÁCH MẠNG
(Dành cho người đọc chậm nhân dịp 20/10)
Tác giả : Nam Nguyen.
“Bố tên Tháo, mẹ tên Khoá thì làm gì nhà chả giàu!”. Bọn trẻ con phố cổ khi trước hay trêu chọc mấy chị em con nhà hai bác ấy như thế, cái thời miền Bắc đang chống chiến tranh phá hoại mà ở Hà Nội có của ăn của để, nuôi được 3 chị em ăn học giỏi giang nên người là “hiếm có khó tìm” đấy! Ít ai biết bác Khoá còn giàu từ lâu rồi, nhưng ở phố thì ai biết đâu là bác từng rất giàu mà vẫn “một lòng theo cách mạng”…
Gia đình hai bác và bên nhà tôi là chỗ rất thân tình. Bác trai làm trợ lý duy nhất cho ông Nguyễn Xiển từ thời An toàn khu, rồi sau này ở Đảng Xã hội, Nha khí tượng và Mặt trận cho tới lúc ông tôi về hưu. Nhưng cả khi bác Tháo về hưu thì vẫn thi thoảng phi chiếc xa đạp nam xành xạch qua lại bên nhà ông tôi, chứ chưa thấy có động thái bác ấy “nghỉ hưu” bao giờ, con người ấy rất năng động.
Từ thời trên chiến khu Việt Bắc thì bác ấy đã như người anh cả trong gia đình, bảo ban và thậm chí còn dạy học cho các em là anh chị em đằng mẹ tôi. Tôi là hạng trẻ con, con cháu trong nhà thì chỉ rất ấn tượng với bác ở chỗ một người đàn ông rất cao, và có giọng nói to sang sảng, trí nhớ tuyệt vời và ít khi ngồi yên một chỗ.
Sau này lớn lên, thậm chí cả khi ông tôi mất rồi, bác Tháo mất rồi tôi mới đánh giá được phần nào về bác, về cái sự “đặc thù” của con người này. Một mẫu hình cán bộ ngày xưa đã hiếm, ngày nay có lẽ phải đưa vào “sách đỏ” vì chả tìm đâu ra nữa.
Thời đó ông Xiển làm chuyên môn về khí tượng, chứ về Đảng Xã hội làm gì có “quyền”, chưa nói đến “lực”, rồi kể cả công tác Quốc hội hay Mặt trận thì là một cái trách nhiệm chung chung lắm. Ông có nhiều trăn trở, nhiều ý tưởng, nhưng để nó có được một ảnh hưởng nhất định, một sự tiếp nối từ lý lẽ đến thực tế thì cần phải có “nhân lực”, nhưng không bè phái, không hội đồng hương, không có cả đội ngũ dưới tay mình thì làm thế nào được?
Bác Tháo chính là “chìa khoá vạn năng” cho công việc được chạy, ít nhất là được truyền đạt tới đúng người đúng chỗ. Dễ hay khó ư, so với bây giờ thì có cái dễ hơn là chính phủ thời các ông Duẩn, ông Đồng, ông Chinh đa số là những người vì sự nghiệp chung, và “nói phải củ cải cũng nghe” – tức là tinh thần tiếp thu cao của các vị lãnh đạo thời đó. Nhưng khó hơn nhiều vì công cụ liên lạc đâu có được văn minh như bây giờ…Thế mà bác Tháo “cân” được hết, bất chấp chưa có công cụ “phong bì” hay “ sông Cầu là đầu câu chuyện” (mà lấy đâu ra?).
Hội đồng bộ trưởng ư, Văn phòng ư, Quốc hội ư, các bộ ngành ư, báo chí xuất bản ư… bác đều thân quen, trở thành “người đi xuyên tường” từ bao giờ.
Sau này đến khi bác đã “gác kiếm” nhiều năm mới xuất hiện “G7” rồi những tấm gương “buôn voi”…và rồi từ “lobby” mới dần dần thấm sâu vào nền kinh tế nước nhà. Có thể nói bác Tháo là người lobby chuyên nghiệp và siêu đẳng rất sớm với nghĩa đẹp nhất của từ này – bác là người xử lý công việc “ngoạn mục”, mà là công việc nhà nước đấy.
Là người rất uyển chuyển, nhưng khi cần bác cũng sẵn sàng vì công việc chung mà “chiến đấu” với cả những “lão thành cách mạng”, như với ông Sảng, ông Lân trong Đảng Xã hội. Đáng tiếc bác mất từ khi tôi còn chưa biết viết lách gì tử tế, chứ nếu tôi được “xuyên không” quay lại mà phỏng vấn bác Tháo thì có cả một kho chuyện triều chính hay biết bao!
Nhưng chuyện bác gái còn tiếc nữa, bởi bác có một thời tuổi trẻ oanh liệt lẫy lừng. Chúng tôi lớn lên chỉ nhớ cứ lâu lâu bà ngoại lại sai chúng tôi đem bột với đường đến gửi tại quầy bánh “qui gai xốp” của bác Khoá tại nhà, phố Hàng Cót, để rồi mấy hôm sau đến nhận về một gói thơm phưng phức. Tôi nào có biết bác ấy đã từng là một “huyền thoại” trên thương trường miền bắc, “buôn bán” đúng nghĩa từ 9 tuổi, hết rau dưa, hoa quả, nhu yếu phẩm, rồi gạo…Đúng là “buôn tàu bán bè”, bà cho chở gạo xuôi ngược từ dưới lên Tuyên Quang (là nơi bác gái lập nghiệp) lúc thì bằng tàu (thuê của nhà cụ Bạch Thái Bưởi), rồi bánh kẹo thì bằng ô tô.
“Liên Phương” là một cửa hàng bánh kẹo có tiếng ở Tuyên Quang nhưng rồi phá sản, bà Khoá mua lại rồi vực thương hiệu ấy dậy, cạnh tranh mạnh mẽ với các thương hiệu miền xuôi, làm không đủ hàng để bán… Mới 25 tuổi bà đã là một thương nhân nổi tiếng Bắc kỳ, sản phẩm có mặt trên thị trường cả miền xuôi lẫn miền ngược, dù chẳng qua trường lớp nào mà những ý tưởng về PR, M&A, rồi logistics, rồi giá trị thương hiệu… Sao cô gái trẻ ấy rành rẽ thế?
Tết năm Ất Dậu tang thương vì nạn đói do mất mùa, cô ấy dám quyết tự phá kho thóc của mình chia cho hàng ngàn người dân Tuyên Quang, mà cũng có thể là nhãn quan chính trị và thị trường quá tốt, bởi sau đó quân Pháp cũng tràn vào cướp phá thị xã, cửa hàng Liên Phương bị chúng cướp sạch. Căm thù đế quốc thực dân là đây chứ đâu, bà Khoá bắt đầu theo cách mạng, và 1947 lại một lần nữa mở kho phát không đường, bột, sữa cho đồng bào… trước khi phải tản cư! Cô gái trẻ cực kỳ nhìn xa trông rộng đấy!
Pháp rút quân khỏi Tuyên Quang, cô Khoá lập tức triển khai… nuôi bò! Bò sữa nhé, có cả chế biến sữa tươi, váng sữa, pho mát…đủ cả.
Chúng ta bây giờ thử triển khai một dự án “nuôi bò” xem, đã chết mệt vì xin đất rồi, chưa kể công nghệ Israel, giống Úc, cám Canada, bán đi đâu cho hết… thế mà cô gái cách đây gần 80 năm xắn tay làm cái một.
Lãi quá, chuyển sang đầu tư tiếp vào vận tải, đội xe khách và ca-nô (cô rất hiểu nhu cầu giao thông miền xuôi - miền ngược thế nào!). Đấy là trong thời gian ta với Pháp vẫn đang choảng nhau thật lực đấy nhé, đúng là sức trẻ bất chấp gian lao và rủi ro trong tầm tính toán được.
Xe khách bà đặt tên là “Đại Đồng”, còn ca nô có tên là “Kiến Thiết”, đúng là chưa xong chiến chinh đã tính tới chuyện tái thiết nền kinh tế. “Liên Phương” danh nổi như cồn, năm 1951 nghe lời kêu gọi bà bỏ nửa gia tài, hơn 1 triệu đồng công trái kháng chiến! Bác Khoá được gặp cụ Hồ, được tặng thưởng bằng khen của Chính phủ kháng chiến, trong công lao đánh Pháp có sự đóng góp rất đáng nể của cô bé bán rau ngày nào! “Chúng ta cần nhiều cô Khoá hơn nữa!” là lời khen hết mực của cụ Hồ dành cho người phụ nữ trẻ tuổi làm kinh tài cho cách mạng.
Hai bác nên duyên cũng nhờ cách mạng, có lẽ ham công tiếc việc quá mà 35 tuổi cô Khoá mới “theo chồng về dinh”, họ làm quen rồi lấy nhau miền ngược, rồi hoà bình lập lại gia đình chuyển về Hà Nội, những người con ra đời vẫn mang tên có âm hưởng của thời kháng chiến quyết liệt và hào hùng: Khắc Thành và Thành Công.
Bánh kẹo Liên Phương lại tràn ngập thủ đô, nhưng rồi chúng ta có chủ trưởng “cải tạo công thương”, thế là chả ca-nô xe pháo gì nữa, bác trai tiếp tục làm cán bộ, bác gái đứng ra lập Hợp tác xã “1 tháng 5”. Tôi luôn nhớ tới bác gái là một người cũng cao lớn phốp pháp, đặc biệt có giọng nói trầm đục nhưng rất to, hai ông bà đúng là “trời sinh một cặp”. Họ rất tôn trọng nhau, nhưng có lẽ bà Khoá mới là “tổng tài” tức là người ra quyết định tối thượng trong gia đình, mặc dù luôn đứng sau lưng chồng và các con.
Tôi có kỷ niệm khó quên với bác Khoá “Liên Phương” hay bà Phan Thị Khoá: một đêm mùa đông năm 1990 tuyết giá giữa Mạc tư Khoa, tôi qua căn hộ của con trai út của bác là anh Công, không ngờ gặp bác ở đấy! Vẫn như chưa cách xa cả chục năm, bác tâm sự với tôi cả tiếng đồng hồ, với cái giọng trầm đục khó quên ấy, trong khi ông con thì đang mải buôn máy tính với Đông Âu. Khi đó bác gái đã 71 tuổi rồi, có lẽ đã không còn chỉ đạo làm “quy gai xốp” nữa, bác giảng cho tôi về giao thương quốc tế, về thay đổi của thời cuộc, về tương lai của Việt Nam.
Rất nhiều điều bà nhìn thấy trước, và nói trước nhưng đủ tin tưởng mà làm theo và làm được hay không mới là vấn đề…Bà nói với tôi “ở nhà mình còn đang khổ, khổ hơn cả cái thời 80-81 nữa cơ, nhưng sắp thay đổi nhanh lắm đấy!”. Để cái thằng tôi dễ hiểu, bà ví dụ “anh mày (tức là con trai lớn của bác ấy”) đi làm có xe Mercedes lái xe đón đưa, văn phòng ở khách sạn 5 sao giữa quận 1 đấy”.
Bà sang Moscow thăm con trai và con dâu, nhưng chả hiểu sao chỉ ngồi nhà mà chuyện gì cũng tỏ tường. Bà dặn tôi là ở đây đất khách quê người, kiếm tiền cũng dễ đấy nhưng tương lai phải ở Việt Nam cơ, càng nơi khó khăn chậm tiến càng nhiều cơ hội…Bà nhận xét: “chúng mày đi học, chắc giống hai anh con bác, đã đi học rồi mới đi buôn chả làm bé được đâu, làm bé là thua hết, phải làm lớn!”. Rồi bà kết luận: “đời ông, đời bố các cháu, cũng như bác trai, như bác những năm trẻ tuổi đã hết lòng cống hiến cho cách mạng rồi, bây giờ đời anh em chúng mày nhớ tập trung mà làm kinh tế!”. Hỡi ôi, có phải ai cũng thành đạt như con cái hai bác “Tháo Khoá” được đâu…
Bác trai đi trước, cả đại gia đình đưa bác về vùng quê Thuỷ Nguyên, lần đầu tiên tôi được chứng kiến 3 bến phà khác nhau (cả trên đường đi và về) được báo trước, chuẩn bị để ưu tiên cho đoàn xe tang lễ từ Hà Nội về. Bác gái đại thọ, đến 103 tuổi mới rời cõi tạm, đi sau bác trai gần phần tư thế kỷ, gia đình thân quyến đưa bà về chăm sóc mấy năm cuối đời cũng ở cạnh ông sẵn rồi, ở đất Thuỷ Nguyên nay đã về với Hải Phòng.
Đúng là các cụ tài thật, đến nằm xuống rồi cũng vẫn đem lại cho con cháu bao nhiêu tài lộc, khu đất mấy hectar của gia đình khi xưa heo hút, nhưng các thầy địa lý bảo “đầu rồng, tay hổ” gì đấy bây giờ vô giá…đã trở thành khu tưởng niệm cho hai ông bà Nguyễn Khắc Tháo và Phan Thị Khoá yên nghỉ.
Ảnh:
- Tấm ảnh vẽ Bác Hồ và cô Khoá thời kháng chiến, đang được treo tại gia đình.
- Ông Nguyễn Xiển và người trợ lý trung thành tới cuối đời là bác Tháo, ông con rể Lê Tâm, ông con trưởng Nguyễn Toán, bác gái Khoá, bác gái Chất (họ bên ngoại). Hàng đứng là vợ chồng con gái-con rể Hương và Hưng.
(Dành cho người đọc chậm nhân dịp 20/10)
Tác giả : Nam Nguyen.
“Bố tên Tháo, mẹ tên Khoá thì làm gì nhà chả giàu!”. Bọn trẻ con phố cổ khi trước hay trêu chọc mấy chị em con nhà hai bác ấy như thế, cái thời miền Bắc đang chống chiến tranh phá hoại mà ở Hà Nội có của ăn của để, nuôi được 3 chị em ăn học giỏi giang nên người là “hiếm có khó tìm” đấy! Ít ai biết bác Khoá còn giàu từ lâu rồi, nhưng ở phố thì ai biết đâu là bác từng rất giàu mà vẫn “một lòng theo cách mạng”…
Gia đình hai bác và bên nhà tôi là chỗ rất thân tình. Bác trai làm trợ lý duy nhất cho ông Nguyễn Xiển từ thời An toàn khu, rồi sau này ở Đảng Xã hội, Nha khí tượng và Mặt trận cho tới lúc ông tôi về hưu. Nhưng cả khi bác Tháo về hưu thì vẫn thi thoảng phi chiếc xa đạp nam xành xạch qua lại bên nhà ông tôi, chứ chưa thấy có động thái bác ấy “nghỉ hưu” bao giờ, con người ấy rất năng động.
Từ thời trên chiến khu Việt Bắc thì bác ấy đã như người anh cả trong gia đình, bảo ban và thậm chí còn dạy học cho các em là anh chị em đằng mẹ tôi. Tôi là hạng trẻ con, con cháu trong nhà thì chỉ rất ấn tượng với bác ở chỗ một người đàn ông rất cao, và có giọng nói to sang sảng, trí nhớ tuyệt vời và ít khi ngồi yên một chỗ.
Sau này lớn lên, thậm chí cả khi ông tôi mất rồi, bác Tháo mất rồi tôi mới đánh giá được phần nào về bác, về cái sự “đặc thù” của con người này. Một mẫu hình cán bộ ngày xưa đã hiếm, ngày nay có lẽ phải đưa vào “sách đỏ” vì chả tìm đâu ra nữa.
Thời đó ông Xiển làm chuyên môn về khí tượng, chứ về Đảng Xã hội làm gì có “quyền”, chưa nói đến “lực”, rồi kể cả công tác Quốc hội hay Mặt trận thì là một cái trách nhiệm chung chung lắm. Ông có nhiều trăn trở, nhiều ý tưởng, nhưng để nó có được một ảnh hưởng nhất định, một sự tiếp nối từ lý lẽ đến thực tế thì cần phải có “nhân lực”, nhưng không bè phái, không hội đồng hương, không có cả đội ngũ dưới tay mình thì làm thế nào được?
Bác Tháo chính là “chìa khoá vạn năng” cho công việc được chạy, ít nhất là được truyền đạt tới đúng người đúng chỗ. Dễ hay khó ư, so với bây giờ thì có cái dễ hơn là chính phủ thời các ông Duẩn, ông Đồng, ông Chinh đa số là những người vì sự nghiệp chung, và “nói phải củ cải cũng nghe” – tức là tinh thần tiếp thu cao của các vị lãnh đạo thời đó. Nhưng khó hơn nhiều vì công cụ liên lạc đâu có được văn minh như bây giờ…Thế mà bác Tháo “cân” được hết, bất chấp chưa có công cụ “phong bì” hay “ sông Cầu là đầu câu chuyện” (mà lấy đâu ra?).
Hội đồng bộ trưởng ư, Văn phòng ư, Quốc hội ư, các bộ ngành ư, báo chí xuất bản ư… bác đều thân quen, trở thành “người đi xuyên tường” từ bao giờ.
Sau này đến khi bác đã “gác kiếm” nhiều năm mới xuất hiện “G7” rồi những tấm gương “buôn voi”…và rồi từ “lobby” mới dần dần thấm sâu vào nền kinh tế nước nhà. Có thể nói bác Tháo là người lobby chuyên nghiệp và siêu đẳng rất sớm với nghĩa đẹp nhất của từ này – bác là người xử lý công việc “ngoạn mục”, mà là công việc nhà nước đấy.
Là người rất uyển chuyển, nhưng khi cần bác cũng sẵn sàng vì công việc chung mà “chiến đấu” với cả những “lão thành cách mạng”, như với ông Sảng, ông Lân trong Đảng Xã hội. Đáng tiếc bác mất từ khi tôi còn chưa biết viết lách gì tử tế, chứ nếu tôi được “xuyên không” quay lại mà phỏng vấn bác Tháo thì có cả một kho chuyện triều chính hay biết bao!
Nhưng chuyện bác gái còn tiếc nữa, bởi bác có một thời tuổi trẻ oanh liệt lẫy lừng. Chúng tôi lớn lên chỉ nhớ cứ lâu lâu bà ngoại lại sai chúng tôi đem bột với đường đến gửi tại quầy bánh “qui gai xốp” của bác Khoá tại nhà, phố Hàng Cót, để rồi mấy hôm sau đến nhận về một gói thơm phưng phức. Tôi nào có biết bác ấy đã từng là một “huyền thoại” trên thương trường miền bắc, “buôn bán” đúng nghĩa từ 9 tuổi, hết rau dưa, hoa quả, nhu yếu phẩm, rồi gạo…Đúng là “buôn tàu bán bè”, bà cho chở gạo xuôi ngược từ dưới lên Tuyên Quang (là nơi bác gái lập nghiệp) lúc thì bằng tàu (thuê của nhà cụ Bạch Thái Bưởi), rồi bánh kẹo thì bằng ô tô.
“Liên Phương” là một cửa hàng bánh kẹo có tiếng ở Tuyên Quang nhưng rồi phá sản, bà Khoá mua lại rồi vực thương hiệu ấy dậy, cạnh tranh mạnh mẽ với các thương hiệu miền xuôi, làm không đủ hàng để bán… Mới 25 tuổi bà đã là một thương nhân nổi tiếng Bắc kỳ, sản phẩm có mặt trên thị trường cả miền xuôi lẫn miền ngược, dù chẳng qua trường lớp nào mà những ý tưởng về PR, M&A, rồi logistics, rồi giá trị thương hiệu… Sao cô gái trẻ ấy rành rẽ thế?
Tết năm Ất Dậu tang thương vì nạn đói do mất mùa, cô ấy dám quyết tự phá kho thóc của mình chia cho hàng ngàn người dân Tuyên Quang, mà cũng có thể là nhãn quan chính trị và thị trường quá tốt, bởi sau đó quân Pháp cũng tràn vào cướp phá thị xã, cửa hàng Liên Phương bị chúng cướp sạch. Căm thù đế quốc thực dân là đây chứ đâu, bà Khoá bắt đầu theo cách mạng, và 1947 lại một lần nữa mở kho phát không đường, bột, sữa cho đồng bào… trước khi phải tản cư! Cô gái trẻ cực kỳ nhìn xa trông rộng đấy!
Pháp rút quân khỏi Tuyên Quang, cô Khoá lập tức triển khai… nuôi bò! Bò sữa nhé, có cả chế biến sữa tươi, váng sữa, pho mát…đủ cả.
Chúng ta bây giờ thử triển khai một dự án “nuôi bò” xem, đã chết mệt vì xin đất rồi, chưa kể công nghệ Israel, giống Úc, cám Canada, bán đi đâu cho hết… thế mà cô gái cách đây gần 80 năm xắn tay làm cái một.
Lãi quá, chuyển sang đầu tư tiếp vào vận tải, đội xe khách và ca-nô (cô rất hiểu nhu cầu giao thông miền xuôi - miền ngược thế nào!). Đấy là trong thời gian ta với Pháp vẫn đang choảng nhau thật lực đấy nhé, đúng là sức trẻ bất chấp gian lao và rủi ro trong tầm tính toán được.
Xe khách bà đặt tên là “Đại Đồng”, còn ca nô có tên là “Kiến Thiết”, đúng là chưa xong chiến chinh đã tính tới chuyện tái thiết nền kinh tế. “Liên Phương” danh nổi như cồn, năm 1951 nghe lời kêu gọi bà bỏ nửa gia tài, hơn 1 triệu đồng công trái kháng chiến! Bác Khoá được gặp cụ Hồ, được tặng thưởng bằng khen của Chính phủ kháng chiến, trong công lao đánh Pháp có sự đóng góp rất đáng nể của cô bé bán rau ngày nào! “Chúng ta cần nhiều cô Khoá hơn nữa!” là lời khen hết mực của cụ Hồ dành cho người phụ nữ trẻ tuổi làm kinh tài cho cách mạng.
Hai bác nên duyên cũng nhờ cách mạng, có lẽ ham công tiếc việc quá mà 35 tuổi cô Khoá mới “theo chồng về dinh”, họ làm quen rồi lấy nhau miền ngược, rồi hoà bình lập lại gia đình chuyển về Hà Nội, những người con ra đời vẫn mang tên có âm hưởng của thời kháng chiến quyết liệt và hào hùng: Khắc Thành và Thành Công.
Bánh kẹo Liên Phương lại tràn ngập thủ đô, nhưng rồi chúng ta có chủ trưởng “cải tạo công thương”, thế là chả ca-nô xe pháo gì nữa, bác trai tiếp tục làm cán bộ, bác gái đứng ra lập Hợp tác xã “1 tháng 5”. Tôi luôn nhớ tới bác gái là một người cũng cao lớn phốp pháp, đặc biệt có giọng nói trầm đục nhưng rất to, hai ông bà đúng là “trời sinh một cặp”. Họ rất tôn trọng nhau, nhưng có lẽ bà Khoá mới là “tổng tài” tức là người ra quyết định tối thượng trong gia đình, mặc dù luôn đứng sau lưng chồng và các con.
Tôi có kỷ niệm khó quên với bác Khoá “Liên Phương” hay bà Phan Thị Khoá: một đêm mùa đông năm 1990 tuyết giá giữa Mạc tư Khoa, tôi qua căn hộ của con trai út của bác là anh Công, không ngờ gặp bác ở đấy! Vẫn như chưa cách xa cả chục năm, bác tâm sự với tôi cả tiếng đồng hồ, với cái giọng trầm đục khó quên ấy, trong khi ông con thì đang mải buôn máy tính với Đông Âu. Khi đó bác gái đã 71 tuổi rồi, có lẽ đã không còn chỉ đạo làm “quy gai xốp” nữa, bác giảng cho tôi về giao thương quốc tế, về thay đổi của thời cuộc, về tương lai của Việt Nam.
Rất nhiều điều bà nhìn thấy trước, và nói trước nhưng đủ tin tưởng mà làm theo và làm được hay không mới là vấn đề…Bà nói với tôi “ở nhà mình còn đang khổ, khổ hơn cả cái thời 80-81 nữa cơ, nhưng sắp thay đổi nhanh lắm đấy!”. Để cái thằng tôi dễ hiểu, bà ví dụ “anh mày (tức là con trai lớn của bác ấy”) đi làm có xe Mercedes lái xe đón đưa, văn phòng ở khách sạn 5 sao giữa quận 1 đấy”.
Bà sang Moscow thăm con trai và con dâu, nhưng chả hiểu sao chỉ ngồi nhà mà chuyện gì cũng tỏ tường. Bà dặn tôi là ở đây đất khách quê người, kiếm tiền cũng dễ đấy nhưng tương lai phải ở Việt Nam cơ, càng nơi khó khăn chậm tiến càng nhiều cơ hội…Bà nhận xét: “chúng mày đi học, chắc giống hai anh con bác, đã đi học rồi mới đi buôn chả làm bé được đâu, làm bé là thua hết, phải làm lớn!”. Rồi bà kết luận: “đời ông, đời bố các cháu, cũng như bác trai, như bác những năm trẻ tuổi đã hết lòng cống hiến cho cách mạng rồi, bây giờ đời anh em chúng mày nhớ tập trung mà làm kinh tế!”. Hỡi ôi, có phải ai cũng thành đạt như con cái hai bác “Tháo Khoá” được đâu…
Bác trai đi trước, cả đại gia đình đưa bác về vùng quê Thuỷ Nguyên, lần đầu tiên tôi được chứng kiến 3 bến phà khác nhau (cả trên đường đi và về) được báo trước, chuẩn bị để ưu tiên cho đoàn xe tang lễ từ Hà Nội về. Bác gái đại thọ, đến 103 tuổi mới rời cõi tạm, đi sau bác trai gần phần tư thế kỷ, gia đình thân quyến đưa bà về chăm sóc mấy năm cuối đời cũng ở cạnh ông sẵn rồi, ở đất Thuỷ Nguyên nay đã về với Hải Phòng.
Đúng là các cụ tài thật, đến nằm xuống rồi cũng vẫn đem lại cho con cháu bao nhiêu tài lộc, khu đất mấy hectar của gia đình khi xưa heo hút, nhưng các thầy địa lý bảo “đầu rồng, tay hổ” gì đấy bây giờ vô giá…đã trở thành khu tưởng niệm cho hai ông bà Nguyễn Khắc Tháo và Phan Thị Khoá yên nghỉ.
Ảnh:
- Tấm ảnh vẽ Bác Hồ và cô Khoá thời kháng chiến, đang được treo tại gia đình.
- Ông Nguyễn Xiển và người trợ lý trung thành tới cuối đời là bác Tháo, ông con rể Lê Tâm, ông con trưởng Nguyễn Toán, bác gái Khoá, bác gái Chất (họ bên ngoại). Hàng đứng là vợ chồng con gái-con rể Hương và Hưng.
