Những điều thú vị ẩn dấu trên bầu trời

[BuddyUp]

Thiên hà Andromeda (Messier 31, M31)

Thiên hà Andromeda, còn được gọi là Messier 31 (M31), là thiên hà xoắn ốc lớn nhất trong Nhóm Địa phương (Local Group) – tập hợp bao gồm Dải Ngân Hà, Thiên hà Tam Giác (M33) và hơn 50 thiên hà vệ tinh nhỏ hơn. Nằm cách Trái Đất khoảng 2,54 triệu năm ánh sáng, Andromeda là thiên hà xoắn ốc gần nhất với chúng ta và là đối tượng sáng nhất ngoài Dải Ngân Hà có thể quan sát bằng mắt thường trên bầu trời đêm.

Cấu trúc của Andromeda bao gồm một đĩa xoắn ốc rộng hơn 220.000 năm ánh sáng, chứa hàng trăm tỷ ngôi sao, cùng một khối phình trung tâm (bulge) giàu sao già, bao quanh bởi các vòng bụi và khí lạnh – nơi hình thành các thế hệ sao mới. Những dải bụi tối xen giữa các nhánh sáng là vùng đậm đặc của vật chất liên sao, dễ dàng nhận thấy qua ảnh chụp quang phổ hoặc ảnh cận hồng ngoại.

Các nghiên cứu quang phổ cho thấy Andromeda đang tiến lại gần Dải Ngân Hà với vận tốc khoảng 110 km/s, và dự kiến hai thiên hà sẽ va chạm trong khoảng 4–5 tỷ năm tới, hợp nhất thành một thiên hà khổng lồ hình elip – đôi khi được gọi giả định là “Milkomeda”.

Hình ảnh này cho thấy rõ cấu trúc xoắn ốc kép và các cụm sao xanh trẻ ở vùng rìa đĩa thiên hà, minh chứng cho hoạt động hình thành sao đang tiếp diễn. Ở phía trên bên phải, thiên hà vệ tinh M32 và NGC 205 (M110) cũng có thể được nhìn thấy, cùng quay quanh Andromeda trong quỹ đạo hấp dẫn.

Thiên hà Andromeda là một phòng thí nghiệm tự nhiên để nghiên cứu sự tiến hóa của thiên hà xoắn ốc, động lực học thiên hà, và sự hình thành sao trong môi trường tương tác hấp dẫn quy mô lớn.

 

[BuddyUp]

NGC 4725 – Thiên hà xoắn ốc có thanh chắn kiểu Seyfert

NGC 4725 là một thiên hà xoắn ốc có thanh chắn (barred spiral galaxy) thuộc loại Seyfert, nằm cách Trái Đất khoảng 40 triệu năm ánh sáng trong chòm sao Coma Berenices. Với kích thước tương đương Dải Ngân Hà, đây là một trong những thiên hà nổi bật nhất trong khu vực này của bầu trời.

Đặc điểm nổi bật nhất của NGC 4725 là cấu trúc xoắn ốc đơn độc – thay vì có hai hay nhiều nhánh như các thiên hà xoắn ốc điển hình, nó chỉ có một nhánh xoắn lớn được hình thành bởi các cụm sao trẻ màu xanh lam, những ngôi sao mới sinh ra từ các vùng khí và bụi đậm đặc.

Ở trung tâm thiên hà là một thanh sao (stellar bar) gồm các sao già màu vàng nhạt, đóng vai trò kênh dẫn vật chất từ vùng ngoài vào lõi thiên hà. Xen giữa các nhánh sáng là những dải bụi tối, cho thấy hoạt động hình thành sao vẫn đang diễn ra mạnh mẽ.

Do là một thiên hà Seyfert, NGC 4725 có nhân hoạt động (active galactic nucleus – AGN), nơi năng lượng phát ra từ vùng trung tâm được cho là do sự bồi tụ vật chất vào lỗ đen siêu khối lượng. Hiện tượng này khiến lõi thiên hà sáng mạnh ở các bước sóng hồng ngoại và vô tuyến.

Với cấu trúc bất thường và hoạt động năng lượng cao, NGC 4725 là một đối tượng nghiên cứu quan trọng giúp các nhà thiên văn học hiểu rõ hơn về sự tiến hóa của các thiên hà xoắn ốc có thanh chắn và mối liên hệ giữa nhân hoạt động và quá trình hình thành sao trong thiên hà.

 

[BuddyUp]

Quasar – Nguồn năng lượng vũ trụ sáng nhất trong vũ trụ

Quasar (từ viết tắt của quasi-stellar radio source – “nguồn vô tuyến giống sao”) là một trong những đối tượng sáng nhất và xa nhất trong vũ trụ, nằm tại tâm của các thiên hà hoạt động (active galaxies). Trên thực tế, quasars chính là những lõi thiên hà siêu sáng được điều khiển bởi lỗ đen siêu khối lượng (supermassive black hole) ở trung tâm.

Nguồn năng lượng khổng lồ của một quasar được tạo ra bởi đĩa bồi tụ vật chất (accretion disk) gồm khí và bụi quay quanh lỗ đen. Khi vật chất bị lực hấp dẫn kéo vào gần lỗ đen, ma sát và lực nén hấp dẫn làm nóng vật chất lên tới hàng triệu độ, khiến nó phát ra bức xạ điện từ trên nhiều bước sóng – từ sóng vô tuyến, ánh sáng nhìn thấy, đến tia tử ngoại và tia X.

Một quasar đơn lẻ có thể phát sáng mạnh hơn hàng trăm thiên hà khổng lồ cộng lại, thậm chí vượt trội toàn bộ ánh sáng của thiên hà chủ. Chính vì vậy, quasars được xem như ngọn hải đăng vũ trụ, giúp các nhà thiên văn học nghiên cứu cấu trúc quy mô lớn của vũ trụ sơ khai và sự phát triển của các lỗ đen siêu khối lượng.

Nguồn ảnh : Đài quan sát tia X Chandra (NASA), Kính viễn vọng không gian Spitzer (NASA), Phòng thí nghiệm Sức đẩy Phản lực JPL-CALTECH; Xử lý hình ảnh: NASA / Cristi Agapi.